Een nominatie voor de Libis Literatuurprijs, stelt dat kwaliteitstechnisch nou nog wat voor, of blijft het gewoon huilen met de pet op om het zoveelste slechte Nederlandse boek? Ik heb de proef op de som genomen met een nominatie van afgelopen jaar, namelijk De Utopisten van Louise O. Fresco… Hieronder geef ik, de mij zo kenmerkende bescheidenheid in acht nemend, mijn bevindingen weer. Ik moet erbij zeggen dat ik mij er pijnlijk van bewust ben dat het makkelijker is iets af te kraken dan de hemel in te prijzen, maar de omstandigheden gebieden mij nu eenmaal open en eerlijk te zijn. Waarvan akte.
Wat doet het met een mens wanneer die, na jaren in allerlei al dan niet politieke (aktie)groeperingen gezeten te hebben, vrij onverwacht tot staatssecretaris wordt benoemd? Om te beginnen wordt dat heuglijke feit gevierd: ‘Michiel viert feest. Dus vieren wij allemaal feest!’ (p. 12)… ooit weleens op een feestje gestaan en iemand zoiets horen uitroepen? Ik dacht het inderdaad ook niet. Zo begint De Utopisten en de toon blijkt meteen gezet.
Het is een tekenend begin voor hoe krakkemikkig en onnatuurlijk de spreektaal in deze roman wordt gebezigd; mensen van vlees en bloed praten niet op een dermate debiele wijze zoals ze dat in deze roman doen. De mede hierdoor nooit tot leven komende personages zijn talrijk, en vertegenwoordigen stuk voor stuk een bepaalde overtuiging, die al dan niet van politiek-ideologische aard is. Neem het personage Julia bijvoorbeeld, ze had een onduidelijk vriendje ergens in een ver buitenland, en dat blijkt helaas overleden te zijn tijdens een verblijf in zijn geboorteland Ecuador. Zij erheen natuurlijk, maar haar weinig empathische ouders begrijpen haar natuurlijk weer niet. Sterker nog: ‘Niemand begreep haar’(p. 57) en dus roept ze uit: ‘laat me toch eens mijn eigen leven leiden!’ (p.59) Het lijkt wel alsof de auteur van tevoren een aantekening heeft gemaakt bij het personage Julia, iets in de trant van ‘Ze voelt zich onbegrepen en wil haar eigen leven leiden.’, en is vergeten achter deze aantekening ‘uitwerken’ te zetten. Het is één van de vele manco’s aan deze roman: de karakters zijn zonder uitzondering onuitgewerkt, spreken letterlijk in zinnen die hen moeten typeren of karakteriseren en blijven bovenal van papier, komen nooit tot leven. Tot overmaat van ramp zijn de beschrijvingen van het doen en laten van eenieder in dit boek zo clichématig als een broodje kaas. Een wit bolletje kaas zelfs. Lydia, de tweede vrouw van hoofdpersoon van Michiel lijkt, als ze een mooie jurk aan heeft, ‘op een filmster uit de jaren dertig’, iets originelers kon er kennelijk niet van af. Okee, ‘ze leek op een pooierloze hoer met kerstmis’ was wellicht enigszins over-the-top geweest, maar evenzogoed wel spannender. Het eindeloze gebabbel over bijvoorbeeld Lydia’s goede smaak op het gebied van woninginrichting en kleding is saai en risicoloos. Wat gaat ons het bovendien aan?
Of neem bijvoorbeeld Gerrit, een getroebleerde milieufanaticus, die zegt het volgende, als reactie op een zekere Paul die aankondigt naar Nigeria af te reizen: ‘Nigeria? Al die rijke oliegeneraals, wat moet je daar?’, zodat de lezer ten overvloede herinnerd wordt aan de idealen van Gerrit. Om Gerrit vervolgens te horen suggereren dat Azië of het Midden-Oosten toch ook prima bestemmingen zijn. Ontzettend overtuigend, je hoort het Huub Stapel zo zeggen met z’n acteerstem.
Kenmerkend voor dit boek zijn verder de vele slordigheden. Niet alleen kleinigheden op het gebied van verleden tijd en tegenwoordige tijd of enkelvouds- en meervoudsfouten als
‘…, bleken er een aantal…’ (p.15) komen veelvuldig voor, maar ook grotere, met als hoogtepunt Nijmegen, u weet wel, die stad in Gelderland, die toch vrij algemeen bekend staat als ‘Havana aan de Waal’, dat wist u best. Welnu, dat Nijmegen ligt in Fresco’s chaotische universum ineens aan de Maas. (p.130) Je vraagt je af of er überhaupt een redacteur aan het werk is geweest bij de totstandkoming van dit boek. Een bevestiging van het aloude principe ‘schrijven is schrappen’, dat is wat De Utopisten in helaas negatieve zin is.
Wat de lezer verder vooral op zal vallen, is de vrijblijvendheid van het vertelde en de vrijblijvendheid van de volgorde waarin dat gebeurt. Keer op keer vraag je je af waarom de verteller je zo nodig deelgenoot wenst te maken van de vaak oninteressante zieleroerselen van de personages, die stuk voor stuk zo eendimensionaal als een smileyface zijn. ‘Waar gaat dit heen? Waarom lees ik dit?’, vraag je je af. Gelukkig vraagt hoofdpersoon Michiel zich dat op een gegeven moment ook af, hetgeen dan weer tot onbedoelde hilariteit leidt. De meanderende, doch simpele plot en de zich daarbij zijdelings voordoende incidenten, die bedoeld lijken om het verhaal nog enig cachet te geven, zijn bij elkaar niet boeiend genoeg om te beklijven. Was het verhaal in een stilistisch betere vorm gegoten, waren er pakweg honderd pagina’s geschrapt en was het bovenal minder slordig in elkaar gezet, dan had het nog best een interessant verhaal kunnen zijn, dat evenwel nooit het Nederlandse polderniveau zou ontstijgen.
Het laatste hoofdstuk van dit boek, wordt trouwens ineens weer razendsnel afgeraffeld, alsof alles binnen het bestek van enkele pagina’s moet worden opgelost. En dat gebeurt ook. Alles is weer bij het oude, oude vriendschappen worden bevestigd, de belangen voor een verantwoord ecologisch beleid gestoeld op een pragmatisch-technologische benadering van het milieu zijn uitgesproken en het boek is uit. Weten we dat ook weer.
Ergens doet De Utopisten denken aan De Literaire Kring van Marjolein Februari, die ook een milieu van navelstaarderige machthebbers beschrijft, alleen doet Februari dat veel beter dan Fresco. Misschien had die beter een essay kunnen schrijven. Of een betere redacteur moeten nemen. Of iets anders moeten gaan doen. In ieder geval zou ik niemand De Utopisten willen aanraden. Het heeft er alle schijn van dat men bij Prometheus heeft zitten slapen. Dat een dergelijk boek vervolgens genomineerd wordt voor de Libris Literatuurprijs van 2008, zegt helaas veel over de ingekaktheid van het Nederlandse literaire klimaat. Volgende keer meer hierover…
Home 