Vorige keer had ik het op misschien wat al te weinig vleiende wijze over De Utopisten van Louise O. Fresco. Tevens maakte ik een vergelijking met een boek dat mij, in tegenstelling tot Fresco’s roman, nu eens wél heeft weten te bekoren, dit bijna ondanks het feit dat het in 2008 ook genomineerd was voor zowel de Libris als de AKO-literatuurprijs. Op dat ‘ondanks’ kom ik later nog wel een keer terug.
Want nu wil ik het hebben over De Literaire Kring van (toen nog) Marjolijn Februari. In het dagelijks leven heette deze hooggeleerde dame overigens Marjolijn Drenth, maar dat was dus in 2008 en doet er verder niet zoveel meer toe. Ik wilde het dus over haar boek hebben. In De Literaire Kring wordt op pijnlijke wijze de zelfgenoegzaamheid en de hypocrisie van de intellectuele elite aan de kaak gesteld. Een select groepje onuitstaanbare notabelen komt eens per maand samen in wat ze zelf ‘een literaire kring’ noemen, om hoogstaande wereldliteratuur te bespreken. In feite hetzelfde als wat ik hier doe, maar dan met meerdere bollebozen bij elkaar. Alleen heeft deze kring, in tegenstelling tot schrijver dezes, een stinkend lijk in de kast.
Tijdens en na het lezen van dit boek, kende ik de nodige frustratie. En dat is in dit geval nu eens positief bedoeld. Frustratie ervaar ik wel vaker tijdens het lezen van een goed boek, in de trant van ‘verdomd, ik wou dat ik dit had bedacht!’, maar in dit geval overviel mij dit gevoel vanwege Het Grote Geheel van het vertelde; De Moraal dus. Echt waar. Naar mijn gevoel voert in De Literaire Kring het morele dilemma de boventoon. Jawel, een boek met een moraal! Een geangageerde roman! En nog meer reden tot juichen, want: dit engagement wordt nergens irritant! De personages daarentegen des te meer. Dat is op zich al knap.
Het morele dilemma behelst in dit boek meerdere facetten, maar komt vooral neer op de vragen: wie is schuldig, wie is verantwoordelijk en wie is er het hypocrietst? Overduidelijk zijn dat de in het boek ten tonele gevoerde leden van de eerdergenoemde literaire kring in het lommerrijke dorp waar het verhaal zich afspeelt. Deze leden, met name het personage Randolf Pellikaan, wekken soms grote ergernis op, hetgeen ook weer positief bedoeld is, want Marjolijn Februari is erg bedreven in het neerzetten van hypocriete personages. Randolf bijvoorbeeld, bekleedt een hoge positie in het juridisch-academisch milieu, heeft over de meest uiteenlopende maatschappelijke, poitieke en culturele thema’s altijd een uiterst intellectuele mening paraat en is daarbij min of meer medeplichtig aan doodslag op tachtig kinderen in Haïti. Dit omdat hij in het verleden een ander toenmalig lid van de literaire kring van juridisch advies heeft voorzien omtrent de verkoop van vervuilde glycerine, die vervolgens gebruikt werd als bestanddeel van hoestdrank. Door inname van die hoestdrank zijn die kinderen hoogstwaarschijnlijk om het leven gekomen. Nadat de hele zaak naar buiten was gekomen en desbetreffend lid –Erik de Winter- was afgeserveerd maar verder niet vervolgd, royeerde Randolf hem als lid van de literaire kring, een daad waarmee hij zijn hypocriete rotheid maar weer eens eens bevestigde. En nu, zeventien jaar later, ‘leeft hij om het gebeurde heen’[sic.] en weigert hij erover te praten. Liever filosofeert hij er op los om zo zijn eigen eruditie te bevestigen. Daarin zit ook de moraal van het boek: Het nadenken en vooral praten over grote thema’s en morele dilemma’s, maar als het puntje bij paaltje komt zelf niets doen. Het is het soort struisvogelgedrag van een intellectuele elite die door Marjolijn Februari op een pijnlijke, overtuigende manier wordt beschreven. Gesitueerd overigens in een decor dat bolstaat van de 21e-eeuwse actualiteit, zoals uiteenlopende zaken als de nasleep van 9/11, de Europese danwel Nederlandse identiteit of consumentisme.
Door de keuze voor het beschrijven van deze elite wordt het soms nogal moeilijk het verhaal te blijven volgen vanwege de essayachtige passages. Tegelijkertijd is dit effectief, omdat je zo als lezer weinig tot niets te weten komt over de gemoedstoestand van de personages, ze komen kil en soms zelfgenoegzaam over, hetgeen overslaat op de sfeer die het boek ademt. Het hoofdpersonage Teresa bijvoorbeeld –geen lid van de literaire kring, maar wel de bescheiden, verstandigere dochter van Randolf- komt lange tijd niet echt tot leven en blijft afstandelijk. Er wordt ook op een afstandelijke manier over haar verteld, alsof vorm en inhoud samenvallen. Pas als ze ontdekt wat er in Haïti is gebeurd, komt ze ‘tot leven’.
De titel vind ik trouwens erg effectief gekozen, omdat het een geslotenheid suggereert, die typisch is voor zowel de in het boek beschreven literaire kring als de leden ervan. Bovendien heeft een kring iets navelstaarderigs en veiligs, wat letterlijk blijkt als Randolf aanvankelijk weigert het boek van de dochter van Erik de Winter te lezen, vanwege een te hoog chicklitgehalte, dat vervolgens toch doet om het daarop, tijdens de maandelijks literaire bijeenkomst te weigeren te bespreken, om zo toespelingen op zijn eigen laakbaarheid te vermijden.
Qua stijl vind ik het soms ietwat ‘over the top’, met name zinsconstructies als ‘hartelijk zonlicht’ (p.105), of iemand met een ‘lichte, klankrijke stem’ (p.137), maar dat is nou eenmaal een kwestie van smaak. Ook zijn sommige beschrijvingen nogal dubbelop; zo wordt er een keer of vijf melding gemaakt van het rieten dak van het huis van Randolf en zijn vrouw Iris, waarbij je je op een gegeven moment begint af te vragen wat je nou eigenlijk te schaften hebt met een rieten dak. En een Amsterdamse taxichauffeur die spreekt over tijd, ruimte en de ondeelbaarheid van de oneindigheid lijkt mij tamelijk vergezocht.
Naar het einde toe wordt het boek wat minder interessant, omdat er nauwelijks iets nieuws wordt verteld. Als lezer was ik er benieuwd naar of er nog een moment van gerechtigheid of een uitsmijter zou komen, zoals Randolf die een hartaanval krijgt en dood neervalt, maar dat gebeurt dan weer niet. Het boek kabbelt naar zijn einde en de leden van de literaire kring hebben hun hachje weer gered. Geen gerechtigheid dus. Ik had het kunnen weten, maar het blijft frustrerend. Wel een aanrader.
Home 